|
II. Süleyman’ın saltanatının ilk aylarında İstanbul’da büyük bir kaos yaşandı. Cülus bahşişi verilemeyince başıbozuk asker şehre girip, daha ilk günden itibaren sokaklarda terör estirdi. Dükkânlar ve evler soyulup, esnaftan zorla para toplandı. Şehir halkı evlerinden çıkamaz, esnaf ise dükkânlarını açamaz hâle gelmişti. Asiler, sadrazamın konağını basıp Sadrazam Siyavuş Paşa’yı öldürdükten sonra evinde ne varsa yağmaladılar. Zorbalar özellikle İstanbul esnafı ve halka kan kusturuyorlardı. Payitaht İstanbul’da can ve mal güvenliği kalmamıştı. Bir gün asiler Topkapı Sarayı önünde toplanırken başka bir gün zorbalardan şikâyetçi halk meydanları doldurmakta, meydanlar “Adalet padişahım adalet” feryatları ile inlemekteydi. Asilerin baskıları artınca esnaf ayaklandı. II. Süleyman, halkla beraber hareket edince zorbalar saklandıktan yerlerinden çıkarılıp Sultanahmet Meydanı’nda idam edildiler. Böylece aylardır İstanbul’a hakim olan asayişsizlik halkın isyanı ile ortadan kaldırıldı. Daha önceki isyanlarda genelde askerin yanında yer alan şehir halkı, bu defa büyük çoğunluğu askerlerden oluşan zorbalara karsı durmuştu. Bu isyan, daha önceki isyanlardan başka bir yönüyle de farklıydı. Daha önceki isyanlarda askerlerin bir kısmı isyan ederken diğer kısımları isyanı bastırmak üzere kazanılmakta ve isyanlar daha fazla büyümeden bastırabilmekteydi. Ancak bu isyanda İstanbul’daki askerin çoğu birlikte hareket ettikleri için isyan yaklaşık dört ay, aralıklarla şehri kasıp kavurmuştu. Osmanlı Tarihi, Anadolu Üniversitesi A.Ö.F. |
Sadrazam iç düzenlemelerin ardından Avusturya’ya karşı harekete geçti. 1690 sonbaharında önce Vidin ve Niş’i ele geçirdi, ardından 9 Kasım’da da Belgrad Kalesi’ni ani bir hücumla fethetti. Belgrad’ın zaptıyla Tuna’nın güneyi güven altına alınırken, Tımışvar ile bağlantı kuruldu ve Macaristan yolu Osmanlılar’a yeniden açıldı. Tuna savunma hattı yeniden kurulmuştu. Belgrad’ın fethi hem padişahı, hem de halkı rahatlattı ve sadrazama karşı büyük bir güven sağladı. Avusturya’ya yardım eden Sırplar, Katolik baskısı sebebiyle yaptıklarından pişman olmuşlardı. Sadrazam Sırplar’ı cezalandırmadı, bağlılıklarını kazanmak için çaba gösterdi. Şehzâdeliğinden beri çile çeken ve tahta çıktıktan sonra birçok sadrazam değiştiren II. Süleyman’ın tek iyi giden işi Fazıl Mustafa Paşa’nın dirayetli ve becerikli bir sadrazam olarak görev yapmasıydı.
II. Süleyman, ömrünün son iki senesini hasta olarak geçirdi. Hastalığından dolayı rahat hareket edemiyordu. Gün geçtikçe vücudu şişiyor ve içoğlanları tarafından yerinden kaldırılırken bile dayanılmaz ağrılar çekiyordu. Sultanın vücudu hekimlerin tedavisine cevap vermiyordu. Hekimler, sadrazama padişahın birkaç aylık ömrü kaldığını söylediler. Padişahın günden güne daha da fenalaştığını gören devrik sultan IV. Mehmed’in taraftarları ve Sadrazam Fazıl Mustafa Paşa muhalifleri gizliden gizliye örgütlendiler. Bunlar, hükümdarlığının son iki yılını hasta geçiren II. Süleyman’ı tahttan indirmek için faaliyete geçtiler. Bilhassa, IV. Mehmed devrinde memuriyette bulunmuş bazı devlet adamları Sultan Mehmed’i veya büyük oğlu Şehzâde Mustafa’yı tekrar tahta çıkarmak istiyorlardı.
II.Ahmed
Sadrazam 15 Haziran’da Edirne’den ayrıldıktan sekiz gün
sonra II. Süleyman ölünce tahta II. Ahmed geçirildi. Sadrazam sultanın ölüm
haberini ve yeni sultanın gönderdiği mühr-i hümâyûnu Sofya’da teslim aldı.
Yaklaşık 100.000 kişilik Osmanlı ordusu 21 Temmuz’da Belgrad’a ulaştı. Eyalet
askerleri ve Kırım Hanı Saadet Giray’a bağlı kuvvetler de yola çıkmıştı.
Avusturya ordusu ise bölünmüş durumdaydı. Nitekim başkomutan Charles de
Lorraine ile birçok birlik, Fransız Kralı XIV. Louis’le savaşmak üzere Ren
cephesinde bulunmaktaydı. Bu yüzden İmparator Leopold Macaristan’daki ordunun
idaresini “İmparatorluğun Kalkanı” veya “Türk Ludwig” olarak bilinen Ludwig von
Baden’e (Baden Margrafı Louis) vermişti. Bütün kış boyunca Macar asi Tökeli’ye
bağlı birliklerle ve Tatarlar’la mücadele eden Ludwig, Osmanlı ordusunun bu
yardımcı unsurlarla birleşmesinden endişe etmekteydi. Diğer Alman prensliklerinin
de desteklediği yaklaşık 100.000 kişilik Alman ordusu Petervaradin ile Zemun
arasında beklemekteydi. Sadrazam, Alman ordusunun Zemun’daki köprüyü kontrolüne
geçirmesinden endişe etmekteydi. Bu yüzden, yeniçeri ağasının muhalefetine
rağmen, acele etti. Hâlbuki henüz Kırım Tatarları yoldaydılar. Türk ordusu Sava
Nehri üzerinden sekiz günde tamamlanan bir köprü ile Zemun (Zemlin) sahrasına
geçti. Köprüden toplam 150 adet kolonborno ve şahi-darbezen topuda karşı yakaya
geçirilmiş, ayrıca bir miktar asker Tımışvar’a zahire yollamak üzere
görevlendirilmişti. Fazıl Mustafa Paşa Belgrad’a geldiğinde Tımışvar
muhafazasıyla görevli olan Tökeli İmre az sayıda adamıyla Osmanlı ordusuna
iltihak etti. Bu sırada Kapudan Ali Paşa’nın gayretleriyle Titel Kalesi’nin ele
geçirildiği haberi sadrazama bildirildi. Petervaradin yolu Avusturyalılar’a
kapanmış olduğundan düşman bir an önce savaşmak istiyordu. Aksi halde hanın
gelmesiyle Avusturya ordusu iki ateş arasında kalacaktı.
Salankamen Muharebesi
Osmanlı ordusunun
Zemun’dan Tisa ile Tuna arasındaki kasabaya gelmesiyle 19 Ağustos’ta muharebe
başladı. Osmanlı ordusunun merkezinde Serdar-ı Ekrem Fazıl Mustafa Paşa
bulunurken sağ kanatta Kemankeş Ahmed Paşa, sol kanatta ise Rumeli Beylerbeyi
Küçük Cafer Paşa yer almaktaydı. Osmanlı ordusu bataklıklarla dolu bölgede
kendi tahkimatlı siperlerine yerleşmişlerdi. Tatar kuvvetleri gelmeden Osmanlı
ordusunu bozmak isteyen Margraf Ludwig Baden, askerlerine hücum emri verdi.
Bunun üzerine Fazıl Mustafa Paşa Sancak Şerifi açarak askerlerine metrislerden
çıkma emri verdi ve askerler saf bağladı. Ancak Anadolu Beylerbeyi Kemankeş
Ahmed Paşa’ya bağlı aşiret birliklerinden oluşan süvariler düşman piyadesinin
tüfek ve top ateşinden korkarak bozuldular. Ahmed Paşa toparlanıp bir kez daha
hücumettiyse de aşiret birlikleriyle Şam Beylerbeyi Abaza Koca Murtaza Paşa,
Maraş Beylerbeyi Mehmed Paşa’ya bağlı birlikler taarruzlarını durdurdular.
Durumdan faydalanmak isteyen Avusturya başkomutanı hem piyadesine hem de
süvarisine aynı anda Türk ordusunun sağ kanadına hücum emri verdi. Düşmanın
tazyikine dayanamayan Kemankeş Ali Paşa’nın birlikleri bozularak geri
çekildiler. Bunun üzerine sadrazam elinde kılıcı ile ileri doğru atılıp, askeri
cesaretlendirmek için düşman üzerine hamle yaptı. Karaman Beylerbeyi Çelebi İsmail
Paşa’nın da sağ kanadın imdadına yetişmesiyle galibiyet ibresi Türk ordusuna
döndü. Ancak ileri atılan sadrazamın alnından vurularak atından düşmesi savaşın
kaderini değiştirdi. Serdarın, şehadet haberinin yayılmasında Sadaret Kethüdası
Mustafa Efendi’nin kabahati büyüktü. Haber bir anda yayılarak, ordu içerisinde
panik havası oluşturdu. Sipahi Ağası Ömer Ağa’nın yeterli sebatı gösterememesi
yüzünden bozgun daha da büyüdü. Halep Valisi Koca Halil Paşa’nın ve Rumeli
Beylerbeyi Küçük Cafer Paşa’nın duruma el koyması ve düşmanın çok sayıda kayıp
vermesinden ötürü hücum gücünün zayıflaması ordunun bir nebze toparlanmasına ve
düzenli bir şekilde geri çekilmesine olanak verdi. Sancak-ı Şerif ise Karaman
Valisi İbrahim Paşa’ya teslim edilmişti. Osmanlı ordusu sadrazamın yanısıra
Yeniçeri Ağası Eğinli Mehmed Ağa’yla birlikte 8000 kadar şehid verdi. Ayrıca
150 top ve ordu hazinesi de düşman eline geçti. Fazıl Mustafa Paşa’nın cesedi
bulunamadı. Avusturyalılar’ın kayıpları da Osmanlılar’dan az değildi. Holstein
Dükü Christian, Albay Kaunitz, Poettinden Dükü ölenler arasındaydı. Zafer
haberini alan İmparator Leopold bu kadar pahalıya mal olan başka zaferler
istemediğini dile getirmişti. Kara muharebesindeki muvaffakiyetsizliğe rağmen
Tuna Kapudanı Mustafa Kaptan düşman donanmasını mağlup etmiş ve önemli miktarda
zahire ve mühimmat ele geçirmişti. Ordu Belgrad’a dönünce padişah yeni
sadrazamı tayin edinceye kadar tecrübeli Halep Valisi Koca Halil Paşa serdar
olarak kabul edildi. Mağlubiyetin müsebbibi olarak görülen Ömer Ağa idam
edildi. Bu sırada Kırım Hanı Saadet Giray birlikleriyle Belgrad’a geldiyse de
artık iş işten geçmişti. Muharebeye yetişmek için yeterli çabayı göstermeyen
Kırım Hanı padişah tarafından ağır bir üslupla azarlandı. Muharebe sonrasında
Avusturyalılar Lippa, Karansebes ve Lugoş kalelerini geri aldılar, ancak
Banat’ın merkezi konumundaki Tımışvar’ı almayı yine başaramadılar. Sultan II.
Ahmed sadârete Arabacı Ali Paşa’yı tayin etti. Salankamen Muharebesi, İkinci
Viyana Kuşatması sonrasındaki mücadele de önemli bir dönüm noktasıdır.
Öncelikle Avusturya’nın Fransa ile uğraştığı bir dönemde bu savaşın
kaybedilmesi Macaristan’ı yeniden ele geçirme şansının kaybedilmesine neden
oldu. Kuşkusuz bu savaştaki askerî kayıplardan daha önemlisi yetenekli devlet adamına
bu kadar ihtiyaç duyulduğu bir sırada Fazıl Mustafa Paşa’nın şehid olmasıydı.
Bu değerli sadrazamın şehadeti hem kendisinin başlattığı reformların durmasına
hem de cephelerde ordunun yeniden toparlanmasına engel oldu. Erhan Afyoncu
Toprak düzeninde değişiklik
II. Ahmet toprak düzeninde de değişiklikler yaptı. Bazı eyaletlerde toprakları, babadan oğula geçmemek koşuluyla işleyenlere dağıttı. Önceki padişah II. Süleyman gibi, saray muhiti ile çevresindeki kıt görüşlü çıkarcı bir zümrenin etkisinde kalan II. Ahmet, kendisini çok akıllı, adil, yetkin bir padişah sanmaktaydı. İstanbul’a gitme isteği her seferinde türlü bahanelerle önlenerek kalabalık kadrolu Topkapı Sarayı’nın entrikalarına oyuncak edilmemeye çalışıldığı kabul edilir. Ama gene zayıf şahsiyeti yüzünden Edime Sarayı’nda tecrit edilmiştir.
İstanbul'da çıkan olaylar.
Padişah Edirne’de oturduğundan, İstanbul’u, Sadaret kaymakamı ve İstanbul kadısı yönetiyordu. Bu nedenle kent, sorunları ile baş başa bırakılmış olarak bir dizi sıkıntı yaşadı. Yönetimdeki boşluklar yüzünden türeyen bazı zorbalar halkı yıldırmıştı. İstanbul’da çeşitli kundaklama eylemleri sonucu yangınlar çıkıyordu, kentte sayısız hırsız, soyguncu türemişti. İstanbul’da hava karardıktan sonra kimse dışarı çıkamıyordu. II. Ahmet bu sırada İstanbul Kaymakamı Hüseyin Paşa’yı azletti ve yerine Kıbrıs Muhafızı Kalaylıkoz Ahmet Paşa’yı atadı. Yeni kaymakam, gece ve gündüz, kendi rahatını bir tarafa bırakıp güvenlik önlemleri aldı. Bu çalışmalar sonucu Ahmet Paşa büyük üne kavuştu. Sadrazam Bozoklu Mustafa Paşa, II. Ahmet’in izniyle Kıbrıs Muhafızı Kalaylıkoz Ahmet Paşa’yı bu yüzden görevinden aldı ve Amcazade Hüseyin Paşa’yı İstanbul kaymakamlığına getirdi. İstanbul’da din önderleri ve medreselerin bağnaz ve bilgisiz müderrisleri, halka küçük bir işaretle her türlü eylemi yaptırabilecek güce gelmişlerdi.
Sağlıksız bir bünyeye sahip olan II. Ahmet, Edirne’de öldüğü zaman Divan-ı Hümayun toplantıdaydı. II. Ahmet’in cenazesi İstanbul’a gönderilerek Kanunî Sultan Süleyman Türbesi’ne defnedildi. Adım Adım Osmanlı Tarihi, Padişahlar Albümü
II.Mustafa
Sultan Il. Mustafa'nın (h. 1695-1703) köklü siyasi hanelerin nüfuzunu engelleyerek bu durumdan yararlanmaya çalıştığı anlaşılıyor. Bu amaçla, Erzurum'un tanınmış bir ulema ailesinden gelen Şeyhülislam Feyzullah Efendi'nin yeni bir güç odağı oluşturmasına göz yumdu. Saray çevresi kendilerini yeniçeri birliklerinin hala etkili olduğu İstanbul'un halkından korumak amacıyla çoğunlukla Edirne' de yaşıyordu. Feyzullah Efendi'nin çocuklarıyla birlikte sadrazamlardan bile' üstün olmasını sağlayacak bir siyasi hane kurma girişiminin vahim bir hata olduğu ortaya çıktı. İstanbul'dan Edirne'ye yayılan bir ayaklanma sonucu şeyhülislamla oğlu linç edildi ve cesetleri sokaklarda sürüklendi. "Edirne Vakası"nın ardından Il. Mustafa tahttan indirildi ve bir karışıklık döneminin ardından, ayan hanelerine dayalı siyasi düzen yeniden kuruldu.
1697 Eylül’ünde Zenta’da alınan mağlubiyet Viyana bozgun yıllarında bir dönüm noktasıydı. Sultan II. Mustafa’nın bariz hataları ve Türk birliklerinin kötü durumu karşısında Prens Eugen cüretkâr davranarak savaşı kazanmış ama tedbiri yine de elden bırakmamıştı. Ordusunun kapasitesini çok iyi biliyordu. Bu önemli başarıdan daha fazla avantaj yaratacak imkânlara sahip değildi. Para ve erzak sıkıntısı, Osmanlılar’ın hemen arkasından gitmesini ve zaferini Tımışvar’a veya Belgrad’a yapılacak bir saldırıyla tamamlamasını engelledi.
Ordusunun büyük bir
kısmını Erdel’de ve Tuna Nehri kenarındaki kış karargâhlarına gönderen Prens
Eugen küçük bir birlikle Bosna’ya bir akın düzenledi. O dönemlerde 6 bin ev,
150 cami ve 30 bin nüfusa sahip zengin ve canlı bir ticaret şehri olan
Saraybosna önlerine kadar geldi. Şehri ateşe verdi ve Saraybosna’ın büyük bir
kısmı kül yığınına dönüştü. Ardından geri çekilen Prens Eugen, Kasım ayında ilk kez büyük bir zafer töreniyle karşılandığı Viyana’ya geri döndü.
….
……
Ruslar bütün istedikleri
yerleri ele geçiremediklerinden antlaşmaya varılmasını istemiyorlardı. Barışa
şiddetle karşı çıkan Çar Petro, Avusturyalıları görüşmeleri sürdürmekten
vazgeçirmek için uğraştıysa da bir sonuç alamadı. Avusturya, İspanya meselesi
büyüdüğünden Fransa ile muhtemel bir savaş tehlikesinden önce Osmanlı İmparatorluğu ile antlaşmaya varmak istiyordu.
Ruslar yalnızca ellerinde bulunan yerlerin tasdikini değil, Azak Denizi’nin güneyindeki girişleri kontrol eden Kere Kalesi’ni de talep ediyorlardı. Bu durumu kabul etmeyen Osmanlılar, Azak’ın Rus egemenliğine girişini tanıma karşılığında Özi’deki (Dinyeper) Rus kalelerinin yıkılmasını istiyorlardı. îki taraf da isteklerinden vazgeçmedi. Rusya adına görüşmelere katılan Kont Vozhnitsin’in sınırlı talimat ve yetki ile Karlofça’ya gelmesi de antlaşmaya varılmasını engelledi. Bir uzlaşmanın çıkmayacağı anlaşılınca nihai barış antlaşmasının yapılacağı ileriki bir tarihe kadar, iki yıllık bir ateşkes yapıldı. Antlaşma ise bir yıl sonra 15 Temmuz 1700’de İstanbul’da imzalandı. Azak Ruslar’a bırakılırken, buna mukabil olarak Ozi civarındaki bazı kaleler Osmanlılar’a verildi. Ayrıca Ruslar İstanbul’da daimi elçi bulundurmak hakkını da kazandılar.
Osmanlı Tarihi, Anadolu Üniversitesi A.Ö.F.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder