Vietnam Savaşı

Öncesi: Ho Şi Minh önderliğindeki Vietnamlı komünistler 1941’de bağımsızlığı sağlamak amacıyla Viet Minh adıyla geniş bir cephe örgütü kurmuştu. Fransız sömürgesi Vietnam’ı işgal altında tutan Japonların Müttefikler’e teslim olmasından yaklaşık bir ay sonra, Ho Şi Minh 2 Eylül 1945’te Hanoi’de Vietnam Demokratik Cumhuriyeti’nin Bağımsızlık Bildirgesi’ni okudu. ABD önceleri Fransa’yı sömürge yönetimine son vererek Ho Şi Minh’i bağımsız bir devletin başkanı olarak kabul etmeye zorladı. Çinhindi’nde denetimi yeniden sağlamayı amaçlayan Fransa ise Vietnam’ı ancak Fransız Birliği içinde özerk bir devlet olarak tanıyacağını bildirdi. Barışçı bir çözüm bulma girişimlerinin sonuçsuz kalmasından sonra 1946’da başlayan 1. Çinhindi Savaşı Fransızların 1954’te Dien Bien Phu’da ağır bir yenilgiye uğramasına değin sürdü. Bu arada ülkenin güneyinde fiili iktidarı ellerinde tutan Fransızlar, 1949’da eski imparator Bao Dai’yi özerk bir yapıda örgütledikleri Vietnam Birleşik Devleti’nin başına geçirdiler. 1954’te Cenevre’de toplanan uluslararası konferansta Fransa ile Viet Minh arasında ateşkes görüşmeleri yapıldı. Savaşan güçleri ayırmak için Fransızların ve saflarında yer alan Vietnamlıların silahtan arındınlmış bir kuşakla çevrili askeri sınır olarak belirlenen 17. paralelin güneyine, Viet Minh’in de bu hattın kuzeyine çekilmesine karar verildi. Bunun üzerine binlerce insan toprağından ve evinden koparak kuzeye ya da güneye göç etti. Fransızlar da Vietnam’ı terk etmeye başladılar.

196o'lı yılların başında, Vietnam ikiye bö­lünmüş bir ülkeydi. Birleşmeye daha sonra bir referandumla karar verilme­si uygun görülmüştü ve birleşme nüfusun çoğunluğunun seçeceği rejimin himayesin­de gerçekleşecekti. Saygon hükümeti bu oylamayı yıllarca ertelerken, oylamanın ya­pılmasını isteyen Kuzey, güneyde kalan ko­münist direnişçileri -Vietkonglar- destekli­yordu. 1960'lı yılların başında, aylardır Viet­nam'ın kendi içinde süregiden düşük yo­ğunluklu bir çatışma sözkonusuydu.

Bu ortamda Kuzey Vietnam’ın eğiterek silahlandırdığı Vietkong adli gerilla birliklerinin Güney Vietnam’da yürüttüğü eylemler hızla yayıldı. Diem rejimi silahlı kuvvetlerini ve polis örgütünü  güçlendirmek  için ABD’den daha çok askeri danışman ve gereç aldıysa da gerilla mücadelesini durduramadı. Aralık 1960’ta Vietnam Ulusal Kurtuluş Cephesi’nin kurulmasından sonra, ABD başkanı John F. Kennedy bölgeye da ha çok askeri personel gönderme kararını aldı. 1962’nin sonuna gelindiğinde Güney Vietnam’daki ABD’li askeri danışman sayısı 900’den 11.000’e yükselmiş bulunuyordu. Bu arada Kennedy danışmanlara, kendileri ne ateş açılması durumunda, eğittikleri birliklerin yanında savaşma emrini verdi. Diem’e karşı hoşnutsuzluk kendi ordusu içinde de giderek arttı. Budacıların yönetime karşı başlattığı ayaklanmanın ardından 1 Kasım 1963’te düzenlenen ve ABD’nin önce den bilgi sahibi olduğu askeri darbe sırasında Diem öldürüldü

Darbe sonrasında da iç karışıklar ve Vietkong etkinlikleri sürdü. ABD başkanı Lyndon B. Johnson Ulusal Kurtuluş Cephesi’nin ateşkes görüşmesi önerisini ve Birleşmiş Milletler genel sekreteri U Thant’ın Cenevre Konferansı’nı yeniden toplama çağrısını geri çevirdi. 2 Ağustos 1964’te Kuzey Vietnam devriye botları Tonkin Körfezinde seyreden ABD destroyeri “Maddox”a ateş açtı. Başkan Johnson 4 Ağustos’ta “Maddox”a yeniden saldrıldığını ileri sürdü (daha sonra “ikinci” saldırının uydurma olduğu anlaşıldı). ABD Kongresi de başkana “saldırılan püskürtecek ve saldırganlığın gelişmesini önleyecek her tür lü zorunlu önlemleri” alma yetkisini veren Tonkin Körfezi Kararnamesi’ni oybirliğine yakın bir çoğunlukla onayladı. Başkan Johnson ABD Deniz Kuvvetleri uçaklarına Kuzey Vietnam’ı bombalama emrini verdi.

1965’ten sonra savaş hızla tırmandı. Bir yandan Vietkong’un güçlenmesi, öte yan dan Güney Vietnam ordusunun başansızlik ları, ABD’nin savaşa gittikçe artan ölçüde katılması sonucunu doğurdu. Vietkong gerillaları 7 Şubat 1965 gecesi Pleiku’daki Amerikan üssüne saldırarak 8 askeri öldürdü, 126’sını da yaraladı. Johnson bunun üzerine gene misillemede bulunma emrini verdi. ABD ve Güney Vietnam uçakları, Sovyet başbakanı Aleksey N. Kosigin’in Hanoi’de barışın nasıl sağlanacağını görüştüğu sırada Hanoi’yi bombalamaya başladılar. Uç gün sonra Vietkong gerillaları Qui Nhon’daki bir başka askeri üsse baskın düzenleyince, Johnson Hanoi’ye ve Ulusal Kurtuluş Cephesi’nin denetinıindeki bölgelere karşı daha yoğun hava saldırılarına girişme emrım verdi. İki ABD deniz piyade birliği 6 Mart’ta kuşatma altındaki Da Nang kenti yakınındaki kıyılara çıkarma yaptı. Güney Vietnam ordusunun yanında savaş-mak üzere ülkeye gönderilen ABD askerlerinin sayısı haziranda 50 bine çıktı. Bu arada Kuzey Vietnam ordusuna bağlı küçük birlikler de Ho Şi Minh Yolu üzerinden geçerek, Kamboçya sınırının batısında Vietkong gerillalarının yanında savaşmaya başladı. Her iki taraf askeri etkinliklerini ve propaganda çalışmalarını da yoğunlaştırdı. Saygon’daki istikrarsız yönetimin başına getiri len Mareşal Nguyen Cao Ky hızla bozulan askeri durumu düzeltecek durumda değildi. Ulusal Kurtuluş Cephesi kuvvetleri bütün kırsal alanların denetimini ele geçirmişti. Komünistlerin zafere ulaşması çok yakın görünüyordu. Bu ortamda Johnson, Güney Vietnam’ın savunulması için daha çok birlik göndererek ve Hanoi-Haiphong bölgelerine daha fazla hava saldırısı düzenleyerek ABD’nin”nüfuz ve onuru”nu koruma yoluna gitti. 1965 sonuna gelindiğinde Güney Vietnam’da General William C. Westmoreland komutasında 180 bin Amerikan askeri savaşıyordu.

ABD ve Güney Vietnam 1966 ortalarından sonra bir dizi yeni taktiğe başvurdu. “Pasifikasyon” kampanyalarında yerel gerillalara karşı koruma gerekçesiyle köy ve mezraları fiziksel bakımdan tecrit edecek önlemler alındı. “İzleme ve imha” saldırılarıyla gerillaları açık savaşa zorlayarak ortadan kaldırma yolu denendi. “Serbest ateş bölgeleri”ndeki halk topraklarını terke zorlandı. Vietkong gerillalarının saklanmasını kolaylaştıran geniş ağaçlık bölgeler kimyasal maddelerie tahrip edildi. Buna karşılık, Vietkong gerillalarını kırsal alanlardan koparma ve halktan ayırma çabaları başarılı olamadı. ABD askerierinin sayısı 1967’de 389 bine ulaştı, ama modern silah ve donanıma karşın Amerikalilar kararlı düşmanlarını yerinden sökemediler. Ulusal Kurtuluş Cep hesi’ni desteklemek için Güney Vietnam’a daha fazla Kuzey Vietnam birliği girmeye başladı. Ulusal Kurtuluş Cephesi’yle görüş meden yana olan adayların katılmasının ya sağlandığı Eylül 1967’deki başkanlık seçiminde General Nguyen Van Thieu başkan, Mareşal Cao Ky başkan yardımcısı oldu

Savaşın tırmanması Kuzey Vietnam ve Vietkong birlikleri ay takvimine göre yeni yılın başına rastlayan 30 Ocak 1968’de 36 il merkezine karşı Tet Saldırısı’nı başlattı. Savaş özellikle Hue ve Saygon’da şiddetli geçti. Büyük kayıplar veren Ulusal Kurtuluş Cephesi 24 Şubat’ta kademeli olarak çekilmek zorunda kaldı. Saldırının bir sonucu, ABD’de pek çok kimsenin Güney Vietnam’daki ayaklanmanın bastırılamayacağına ve savaşın daha yıllarca süreceğine inanması oldu. ABD kamuoyunun ilan edilmeden sürdürülen savaşa karşı tepkisi 1967’de yükselmeye başladı. ABD’nin bir iç savaşa karışmasını protesto eden barış yürüyüşleri, gös teriler ve toplantılar bütün ülkeyi sardı. Aydınlar, kilise çevreleri, işadamları, gençler ve yetişkinler her fırsatta çeşitli toplumsal eylemlere katılarak bu savaşı onaylamadıklarını ortaya koydular. Kongre’de ve hatta Pentagon ile yönetim çevrelerinde ABD’nin Güney Asya’daki etkinliklerinin meşruluğu ve gerekliliği sorgulanmaya baş ladı. “Pentagon Belgeleri”nin yayımlanması, Daniel Ellsberg’in yargılanması ve ABD birliklerinin My Lai köyünde Vietnamlı sivilleri toptan katletmesinin haberleri kamu oyunu sarstı, yeniden gösteri ve protestoların yayılmasına neden oldu.

General Westmoreland Tet Saldırısı’ndan sonra savaşı genişletmek için daha çok birlik gelmesini istedi. Buna karşılık, kamuoyu “savaşın inişe geçmesi”nden yanaydı. Johnson 31 Mart 1968’de 20. paralelin kuzeyinin bombalanmasını durdurulacağını ve başkanlık seçimlerine katılmayacağını bir televizyon konuşmasında açıklayarak bütün dünyayı şaşırttı. Hanoi de askeri tırınanmayı durdurarak yumuşama eğilimini ortaya koydu. Ekimde Johnson genel bombardımanı durdurma emrini verdi. ABD ve Hanoi ilk barış görüşmelerini Paris’te başlatmak üzere anlaştılar ve ABD’nin Güney Vietnam’daki kuvvetlerinin komutanlığına General Creighton Abrams atandı.

Savaşın "Vietnamlılaştırılması" politikası  Güney Vietnam’daki askeri çatışmalar 1969’da azaldı; Kuzey Vietnamlıların güneye sızma hareketi de sonbahar sonuna değin belirgin biçimde yavaşladı. Haziranda Midway Adasında bir araya gelen Başkan Richard M. Nixon ve Başkan Thieu, 25 bin kişilik bir ABD birliğinin geri çekileceğini açıkladılar. 0 sırada Vietnam’da 540 binin üzerinde Amerikan askeri personeli bulunuyordu. Savaşı “Vietnamlılaştırma” politikasını benimseyen ABD yönetimi, Güney Vietnam ordusunun kendi başına savaşı sürdürmesini sağlayacak önlemler almaya ağırlık verdi. Savaşan ABD’li komutanlara askeri kayıpları “en asgari düzeye” indirme talimatı verildi. Bu arada Paris’teki barış görüşmeleri hiçbir sonuç alınmaksızın sürerken Güney Vietnam hükümeti sonunda Ulusal Kurtuluş Cephesi ve Kuzey Vietnam ile doğrudan görüşmeyi kabul etti. Buna karşılık Ulusal Kurtuluş Cephesi birkaç ay önce, kendini Güney Vietnam’ın meşru hükümeti olarak ilan eden Geçici Devrim Hükümeti’ni kurmuştu. Başkan Thieu daha güçlü bir siyasal destek edinmek için kabinesini iki kez değiştirdi. Bu nunla birlikte, Budacılar ve komünist olmayan muhalif gruplar Thieu’nün aşırı tutucu ve etkisini yitiren hükümetine karşı tutumlarını değiştirmediler.

Savaşın komşulara sıçraması ABD ve Güney Vietnam birliklerinin Kuzey Vietnam sığınaklarını ve askeri üslerini yok etmek amacıyla 1970 ilkbaharında Kamboçya saldırmalarıyla savaş bütün Güney doğu Asya’ya sıçradı. Kuzey Vietnam kuvvetlerinin komünist eğilimli Pathet Lao (Lao Ulkesi) ile birlikte ABD destekli Vietnam hükümet birliklerine karşı savaştığı Laos’un kuzey kesimleri ABD savaş uçaklarınca bombalandı. “B-52” bombardıman uçaklarının değişmez hedefi Ho Şi Minh Yolu’ydu.  Bu yeni askeri harekatlar bütün dünyada, özellikle üniversitelerde yeni bir savaş karşıtı gösteriler dalgasının yayılmasına yol açtı. 1970’in sonlarında Güney Vietnam’daki ABD askeri personelinin sayısı 335 bine indi. Barış görüşmelerinin savaş tutsaklarının değişimi noktasında kilitlenmesine karşın, ABD birliklerinin Vietnam’dan çekilmesi ilan edildiği gibi sürdü. 1971’in sonuna gelindiğinde, Güney Vietnam birlikleri Amerikan hava desteğine hala bağımlı olmakla birlikte kara çarpışmalarını artık tek başına yürütüyordu. ABD bombardıman uçaklarının askerden arındırılmış bölge ile Kamboçya ve Laos’taki Kuzey Vietnam askeri hedeflerine “koruyucu tepki” saldırısı da aynı yoğunlukla devam ediyordu. ABD askeri personelinin sayısı ise 160 bine inmişti.

Kuzey Vietnam birlikleri Mart 1972’de askerden arındırılmış bölgeye saldırarak Ou ang Tri ilini ele geçirdiler. Buna karşılık Nixon, Halphong ve öbür Kuzey Vietnam limanlarının mayınlanması emrini verdi. Bombardıman uçakları kuzeydeki merkezlere karşı saldırılarını daha da artırdı. Barış görüşmeleri temmuzda yeniden başladı. Buna karşılık, tarafların birbirlerini karşılıklı olarak kötü niyetie suçlaması nedeniyle görüşmeler aralık ortalarında kesildi. Hanoi ve öbür Kuzey Vietnam kentleri 11 günlük yoğun görüşmeler 27 Ocak 1973’te Geçici Devrim Hükümeti, Kuzey Vietnam, Güney Vietnam ve ABD arasında bir anlaşmayla sonuçlandı. Buna göre ertesi sabah Kuzey ve Güney Viet nam’da ateşkes yürürlüğe girecek, bütün ABD kuvvetleri çekilecek, üsler sökülecek, bütün savaş tutsakları serbest bırakılacak, bölge barışı uluslararası bir kuvvetçe koru nacak, Güney Vietnam’ın kendi kaderini tayin hakkı tanınacak ve takviye edilmemeleri koşuluyla Kuzey Vietnam birlikleri Güney Vietnam’da kalabilecekti. Aynca Viet nam’ın “barışçı yollardan” yeniden birleşme sine değin 17. paralel bölünme hattı işlevini sürdürecekti. Bu anlaşmaya haziranda 14 maddelik ikinci bir anlaşma eklendi. Ağustosta ABD Kongresi ABD’nin Çinhindi’nde yeni askeri etidnlildere girişmesini yasakladı. 1973 sonunda Güney Vietnam’da az sayıda ABD askeri personeli kalmıştı.

Ateşkes anlaşmalarına karşın çarpışmalar kesilmedi. Taraflar karşılıklı olarak ateşkesi öbür tarafın ihlal ettiğini açıklıyordu. Mke ri ve sivil kayıplar her zamanki kadar yüksekti. Güney Vietnam 1974’te artık savunamadığı uzak askeri mevzileri terk etmeye başladı. Vietkong gerillalan çeşitli il merkezlerini ele geçirirken Thieu’nün baskıcı yönet karşı muhalefet daha da arttı. Ocak 1975’te Saygon’un 100 km kuzeyinde ki Phuoc Binh’i ele geçiren Kuzey Vietnam birlikleri martta ülkenin orta kesiminde bir genel saldırı başlattı. Güney Vietnam ordusu ağır ateş altında geri çekildi. Thieu’nün Guang Tri ve Hue kentleri boşaltma kararını vermesiyle panik başladı. Kıyı kentleri birbiri ardı sıra terk edildi; güneye göçle birlikte ordu çözüldü. Ulkedeki Amerikalılar, Vietnamlı dostları ve işbirlikçileriyle birlikte bir an önce havadan ve denizden kaçma çabasına girdiler. Thieu de 21 Nisan’da istifa ederek Tayvan’a sığındı. Güney Vietnam hükümetinden geriye kalanlar 30 Nisan’da kayıtsız şartsız teslim olurken Kuzey Vietnam birlikleri hiçbir direniş görmeden Saygon’a girdi. Savaşın bitiminde daha önce öne sürüldüğü gibi kanlı bir misilleme kampanyası yaşanmadı. Geçici bir askeri yönetimin kurulmasından sonra, 2 Temmuz 1976’da ülke resmen Vietnam Sosyalist Cumhuriyeti adıyla yeniden birleşti ve Hanoi başkent oldu. Saygon’un adı da Ho Şi Minh olarak değiştirildi.

Kaynaklar:
Ana Britannica
Büyük Oyunu Anlamak, Yves Lacoste, NTV Yayıncılık