Tabgaçlar

Hunların yıkılmasından sonra Çin’e giden Türklerin kurduğu devletlerden biri de Tabgaç Devleti’dir. Tabgaçlar, 250’li yıllardan sonra Çin Seddi'nin kuzeyinden, güneye indiler. IV. yüzyıl başında Tai (P’ing-ch’eng) şehri merkez olmak üzere siyasi bir güç haline geldiler. Tabgaç hükümdarı Kuei (386-409) Hsien-pilerin bir kabilesi olan Mu-jungları mağlup ederek büyük miktarda toprak ele geçirdi. Bu sıralarda kuzeyde Juan-juan Devleti oldukça güçlenmişti. Tabgaçlar, onlarla yaptıkları 150 yıl kadar süren mücadeleden galip çıktılar ve bugünkü İç Moğolistan’a da hâkim oldular. Batıya doğru genişleyerek Hunlann eski komşusu Wu-sun Devleti başta olmak üzere Yüeh-pan, Kaşgar, Kuça ve Turfan gibi merkezleri kendilerine bağladılar.

460 yılına kadar hâkimiyet sahasını genişleten ve Güney Çin’de de bazı bölgelere hâkim olan Tabgaç Devleti, bir yandan Çinlilerin gittikçe daha fazla miktarda devlet memuriyetlerine getirilmesi, diğer yandan Budizm ve Konfüçyanizmin etkisi ile çinlileşmeye başlamıştır. Tabgaç Devleti’nin idari kadrosunun gittikçe çinlileşmesi sonucunda millî varlığını korumak isteyen halk içinde birçok isyanlar ortaya çıkmış, bu isyanlar bir yandan şiddetle bastırılırken öbür yandan da ileride daha şiddetli bir bozulmayı getiren kararlar alınmıştır. İsyan ve iç karışıklıklar sonucunda Tabgaç Devleti, 534 yılında ikiye ayrılmıştır. Doğudaki topraklarda daha sonra çinlileşen Kuzey Ch’i sülâlesi (550-577), millî benliğini korumak isteyen batıdaki topraklarda da Chou sülâlesi (557-581) kurulmuştur.

Tabgaçların örf âdet ve geleneklerinin çoğu, kendilerinden önceki ve sonraki Türk boylarının kültürü ile benzer özellikler gösterir. Dinî inançları hakkında verilen bilgilere göre Tabgaçlarda mağara, dağ ve orman kültleri bulunuyordu. Diğer Türk boylarında olduğu gibi kurttan türeme ve göç efsaneleri, Tabgaçlar arasında da anlatılıyordu. İbadetlerini taştan binalar içinde gerçekleştiriyorlardı. Ataları, hakanlarının soyu, Gök ve Yer’in kutsal ruhları için kurban keserler ve kutsal saydıkları kayın ağaçlarını dikerlerdi. Bu kayın ağaçları büyüdüğünde kutsal ormanlar meydana geleceğine inanırlardı. Budistleşme ile birlikte bu gelenekler unutulmuştur.

Orta Asya Türk Tarihi, Prof.Dr.Ahmet Taşağıl , A.Ü.A.Ö.F.

260'tan sonra, yeni bir halk Tabgaçlar -Çin Yıllıkları'nda To-pa (Toba) adıyla anılırlar- Şensi'ye (Shanxi) yerleşirler. Bu halk giderek güçlenecek ve gelecekte ege[1]menliği ele geçirecektir. Öncüyken ardıl duruma düşen (yaklaşık 330-350) Çao hanedanlığındaki değişimlerden yararlanarak, gelecekte büyük bir güç olacak impara[1]torluğun temellerini atarlar. Güçleri Şansi ve Ho-pei'yi (Hebei) fetheden To-pa Kuei'yle (386-409) doğrulanır ve To-pa Kuei'nin 432'de Lo-yang'ı ele geçiren ardılıyla durumlarını iyice sağlamlaştırırlar. Vey hanedanı olarak Göğün Oğulları ve gerçek Çin imparatorları olan Tabgaçlar tüm Çin mirası üzerinde ve tabii ki Doğu Türkistan vahalarının korunmasında hak iddia ederler. 442'de Turfan'ı, 445'te Lobnor'u, 448'de Kuça ve Karaşar'ı, 456'da Hami'yi işgal ederler. Buna karşın Güney Çin'deki milliyetçilerin direnişini kıramazlar. Orta Asya, Tarih ve Uygarlık, Jean Paul Roux