Okuma Atlası: Avrasya'nın Bozkır Halkları

Coğrafyamızı merkez alan tarih sayfalarımızda, Anadolu’nun, en eski çağlardan günümüze kadar tarihsel görünümünü göstermeye çalışmıştık. Bu bağlamda batıdaki büyük güçleri de küresel ve tarihsel derinliğimizdeki rolleri nedeniyle sayfalarımıza taşıdık.

Aşağıda, bakış açımızı daha da genişleterek, tüm Avrasya tarihini bir şekilde etkilemiş göçebe kültürlerinin büyük resmini oluşturmaya çalışacağız. Türklerin batıya göçünü temel alarak daha önceden oluşturduğumuz sayfaları güncelleyerek ve komşu soylarla etkileşimini dikkate alarak büyük resmin çözünürlüğünü arttırmaya çalışacağız.

Yaklaşık 2000 yıllık bir tarihsel dönemden ve günümüz Macaristan'ından başlayan ve Çin'in kuzeyine ulaşan bir coğrafyadan söz ediyoruz. Diğer bir deyişle Avrasya'nın bozkır kuşağında nelerin olup bittiğini görmeye çalışacağız. Konulara, belirli bir etnik soyun tarihini araştırmak niyetiyle yaklaşmayacağız. Söz konusu coğrafyada, İrani diller konuşan göçebeler, Moğol kökenli halklar ve Altay dilleri kullanan göçebelerin, yerleşik kültürlerle gerilimli ve diyalektik ilişkilerini görmeye çalışacağız.

Alıntı metinlerde yer alan “barbar” sözcüğüne dikkat çekmek istiyorum. Ele aldığımız dönemin başlarında yazılı olmayan kültürleri ve etnik halkları, komşuları olan, yerleşik yazılı kültürler aracılığı ile öğreniyoruz. En doğuda Çin, İran, geç dönem Arap İslam, Antik Yunan ve Roma kaynakları, kendinden olmayan ötekiler için bir çok nitelemede bulunmuşlardır. Göçebe-yerleşik gerginliğinin, dönem yazarlarının nesnelliğini etkilemesini doğal karşılamak durumundayız. Barbar sözcüğünü öteki, yabancı, kendinden olmayan olarak okumanın daha doğru olacağı düşüncesindeyim.

Diğer bir konu da, metinleri okurken kendi dönemlerinin koşullarını dikkate almadan bugüne taşımanın getireceği sorunlar. Bilindiği gibi bozkır (step) coğrafyasında olup bitenler Türk tarihini de yakından ilgilendirmektedir. Bu bağlamda, resmi tarihin oluşturduğu anlatılar, yeni araştırmaların ışığında bazı yerleşik yorumların yeniden gözden geçirilmesini gerekli kılabilir.

Alıntıladığımız metinlerin nesnelliği de doğaldır ki tartışmaya açıktır. Bu metinler daha çok Avrupalı tarihçiler tarafından kaleme alınmıştır. Onların kullandığı kaynaklar da yukarıda belirttiğimiz gibi yerleşiklerin bıraktığı yazılı metinlerdir. Diğer bir önemli kaynak da, başta mezar buluntuları olmak üzere, kazılarda ele geçen kültür varlıklarıdır. Konuştukları dil farklı olsa da, bozkır hayatının yaşama koşulları birbirine benzer olduğundan, farkları detaylar oluşturmakta bu da bazı karışıklıklara yol açmaktadır. Tarihçilerin önemli konularda karşıt görüşlerde kutuplaşmasında bu gibi etkenlerin rolü olduğu düşüncesindeyim.

Burada akademik bir disiplin içinde tüm konuların ele alınmadığını bir kez daha belirtelim. Düşüncelerimize çerçeve oluşturarak yeni okumalar için merak uyandırabilirsek amacımıza ulaşmış olacağız.

B.Berksan

Bozkır Halklarına ilişkin sayfalardaki görsel ve metinlerin alıntılandığı kaynaklar:

Avrupa Hun İmparatorluğu, Ali Ahmetbeyoğlu, Türk Tarih Kurumu, 2001

Bizans Tarih Atlası, John Haldon, 2006, Kitap Yayınevi

Büyük Hun İmparatorluğu Tarihi, Prof.Dr.Bahaeddin Ögel, Türk Tarih Kurumu,2015 (Birinci baskı 1981)

Erken İç Asya Tarihi, Derleyen Denis Sinor, İletişim Yayınları, 8. Baskı 2017

Göktürklerden Önce Türkler, Gürhan Kırilen, Gece Kitaplığı, 2015

Göktürkler, Ahmet Taşağıl, Türk Tarih Kurumu, 2003 (II.Baskı)

Hunlar, Timo Stickler, Runik Kitap, 2022

Hunlar, Edward Arthur Thompson, Phoenix Yayınevi, 2012

İskitler (Sakalar),Prof.Dr.İlhami Durmuş, Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları,2008

İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi, Prof.Dr. Bahaeddin Ögel, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1991